هر سال در تاریخ 23 نوامبر، دوست‌داران قهوه در سراسر دنیا به بهانه روز جهانی اسپرسو (یا National Espresso Day) دور هم جمع می‌شوند تا این شات کوچک، غلیظ و پرانرژی را جشن بگیرند. این روز، فقط یک مناسبت خوش‌مزه نیست؛ یادی است از مسیری که اسپرسو از کافه‌های شلوغ ایتالیایی تا کافی‌شاپ‌های مدرن امروز طی کرده است. از زمانی که ماشین اسپرسو در اوایل قرن 20 اختراع شد تا حالا، این نوشیدنی تبدیل شده به قلب لاته، کاپوچینو و کلی نوشیدنی دیگر. در این گزارش، هم درباره تاریخچه و دلیل انتخاب این روز می‌خوانی، هم فرق اسپرسو با بقیه قهوه‌ها را دقیق‌تر می‌شناسیم.

23 نوامبر روی تقویم قهوه‌بازها

23 نوامبر در تقویم بین‌المللی روزی است که به‌عنوان National Espresso Day ثبت شده؛ روزی برای ادای احترام به یکی از نمادین‌ترین روش‌های سرو قهوه در دنیا. توی خیلی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم به‌عنوان World Espresso Day ازش یاد می‌شود و عملاً حالت جهانی پیدا کرده.

در این روز، کافه‌ها، برندهای قهوه و عاشقان اسپرسو، تخفیف‌ها، کمپین‌ها و محتواهای مختلفی درباره این قهوه کوتاه اما پرهیجان منتشر می‌کنند و بیشتر روی فرهنگ اسپرسو، ریشه‌های ایتالیایی آن و هنر باریستاها تمرکز می‌شود.

چرا 23 نوامبر به‌عنوان روز اسپرسو انتخاب شده؟

نکته جالب این‌جاست که مثل خیلی از «روزهای خوراکی» دنیا، علت دقیق انتخاب 23 نوامبر 100٪ مستند نیست؛ اما چند نکته قطعی درباره پس‌زمینه این روز وجود دارد:

• این روز برای جشن گرفتن خود اسپرسو و فرهنگ پیرامونش تعریف شده؛ از ماشین اسپرسو تا هنر عصاره‌گیری (Extraction).
• ریشه اصلی برمی‌گردد به ایتالیا و اختراع اولین دستگاه واقعی اسپرسو توسط Luigi Bezzera در سال 1901 که قهوه را با فشار بخار و سرعت بالا آماده می‌کرد و عملاً شکل مدرن اسپرسو را ساخت.
• با گسترش کافه‌نشینی و موج‌های مختلف قهوه در دنیا، این مناسبت وارد تقویم‌های «روزهای ملی و جهانی غذا و نوشیدنی» شد و حالا در سایت‌های مختلف به‌صورت رسمی به‌عنوان National یا World Espresso Day ثبت شده است.

این روز بیشتر برای قدردانی از اسپرسو و تاثیرش روی فرهنگ قهوه انتخاب شده تا گره‌خوردن با یک رویداد تاریخی خیلی خاص.

اسپرسو دقیقاً چیست؟

حالا قبل از این‌که برویم سراغ مقایسه، باید تکلیف یک چیز روشن شود: اسپرسو خودش نوع خاصی از دانه قهوه نیست؛ یک روش دم‌آوری (Brew Method) است.

ویژگی‌های اصلی اسپرسو:

• دانه: معمولاً از همان دانه‌های عربیکا یا روبوستا استفاده می‌شود، اما روست تیره‌تر برای اسپرسو رایج‌تر است.
• آسیاب: قهوه خیلی ریز آسیاب می‌شود.
• فشار: آب نزدیک به نقطه جوش (حدود 90–96 درجه) با فشار حدود 9 بار از میان پودر قهوه عبور می‌کند.
• زمان عصاره‌گیری: معمولاً حدود 25 تا 30 ثانیه.
• حجم: یک شات اسپرسو کلاسیک حدود 25 تا 30 میلی‌لیتر است.
• نتیجه: مایع غلیظ، تیره و پرعطر با لایه‌ای طلایی روی آن به نام کِرِما (Crema).

این شات کوچک، پایه کلی نوشیدنی‌های معروف مثل آمریکانو، لاته، کاپوچینو، ماکیاتو و… است.

تفاوت اسپرسو با دیگر نوع‌های قهوه

حالا بریم سراغ بخش جذاب: اسپرسو چه فرقی با بقیه قهوه‌ها دارد؟

اسپرسو در مقایسه با قهوه فیلتری (Drip / Pour-over)

• روش دم‌آوری:
  • اسپرسو: فشار بالا + زمان کوتاه.
  • فیلتری: آب داغ به‌آرامی از روی قهوه در فیلتر کاغذی/فلزی عبور می‌کند، بدون فشار زیاد.
• غلظت:
  • اسپرسو: خیلی غلیظ، با بادی (Body) بالا.
  • فیلتری: سبک‌تر، شفاف‌تر، با طعم‌های لایه‌لایه و اسیدیته بیشتر.
• کافئین:
  • در هر میلی‌لیتر، اسپرسو کافئین بیشتری دارد؛ اما چون حجمش کم است، مجموع کافئین یک لیوان قهوه فیلتری معمولاً بیشتر از یک شات اسپرسو می‌شود.

نتیجه: اگر اهل جرعه‌های طولانی و آرام هستی، فیلتری؛ اگر دنبال ضربه سریع انرژی و طعم متمرکز هستی، اسپرسو.

اسپرسو در مقایسه با قهوه فرانسه / فرنچ‌پرس

• ابزار:
  • اسپرسو: ماشین اسپرسو، گروه‌هد، پورتافیلتر و…
  • فرنچ‌پرس: یک ظرف ساده با پیستون و فیلتر فلزی.
• آسیاب:
  • اسپرسو: بسیار ریز.
  • فرنچ‌پرس: درشت، چون قهوه مدت طولانی در آب می‌ماند.
• طعم و بافت:
  • اسپرسو: غلیظ، فشرده، با کرما.
  • فرنچ‌پرس: بادی بالا ولی شفافیت کمتر، چون روغن‌ها و ذرات ریز کامل در نوشیدنی می‌مانند.

فرنچ‌پرس حال‌وهوای «خونسرد و خانگی» دارد، اسپرسو بیشتر «سریع و حرفه‌ای» است.

اسپرسو در مقایسه با قهوه ترک

• آسیاب:
  • قهوه ترک حتی از اسپرسو هم ریزتر آسیاب می‌شود؛ تقریباً مثل آرد.
• روش:
  • ترک: قهوه و آب (و گاهی شکر) با هم روی شعله ملایم جوش می‌خورند.
  • اسپرسو: عبور آب تحت فشار از قهوه.
• بافت:
  • ترک: رسوب قهوه ته فنجان می‌ماند و نوشیدنی بافتی گِلی‌تر دارد.
  • اسپرسو: لایه کرما و مایع صاف‌تر.

قهوه ترک بیشتر به یک رسم و آیین (حتی فال!) نزدیک است، اسپرسو به فرهنگ بار و کافه مدرن.

اسپرسو در مقایسه با آمریکانو، لاته و کاپوچینو

نکته مهم: این‌ها دشمن هم نیستند؛ بچه‌های اسپرسو هستند!

• آمریکانو:
  یک شات (یا دو شات) اسپرسو + آب داغ → نتیجه چیزی بین اسپرسو و قهوه فیلتری؛ طعم اسپرسویی با حجم بیشتر.
• لاته:
  اسپرسو + شیر بخار داده شده + کمی فوم شیر → ملایم، شیری، محبوب کسانی که تلخی خالص اسپرسو را دوست ندارند.
• کاپوچینو:
  اسپرسو + شیر بخار داده شده + فوم غلیظ‌تر → قهوه‌محورتر از لاته، با بافت کرمی بیشتر.

اینجاست که می‌فهمیم چرا می‌گویند:
«اسپرسو قلب خیلی از نوشیدنی‌های قهوه‌ای دنیاست.»

چرا اسپرسو این‌قدر خاص است؟

چند دلیل که باعث شده اسپرسو به‌حدی مهم شود که براش یک روز ویژه در تقویم ثبت کنند:

1. تمرکز طعم:
   در یک شات کوچک، حجم زیادی از رایحه و طعم قهوه جمع می‌شود. هر جرعه‌اش جدی است.
2. فرهنگ و هویت ایتالیایی:
   اسپرسو نماد بارهای ایتالیایی است؛ جایی که مردم سرِ پا یک شات می‌زنند و می‌روند. حتی در ایتالیا استانداردهای کیفی برای اسپرسو تنظیم شده.
3. فناوری و طراحی:
   اختراع ماشین اسپرسو یک نقطه عطف در دنیای نوشیدنی‌ها بود؛ ترکیب مهندسی، فشار، بخار و طعم.
4. نقش در موج‌های قهوه (Coffee Waves):
   کافه‌های تخصصی، مسابقات باریستا، لاته آرت و کلی ترند دیگر، همه روی شانه‌های اسپرسو شکل گرفته‌اند.
5. پایه ده‌ها نوشیدنی:
   بدون اسپرسو، از لاته و کاپوچینو گرفته تا ماکیاتو و موکا، عملاً تعریف امروزی‌شان را از دست می‌دهند.

چرا روز جهانی اسپرسو اهمیت دارد؟

این روز فقط بهانه‌ای برای یک شات اضافه نیست؛ چند پیام مهم هم پشت آن است:

• توجه به مسیر دانه قهوه؛ از مزرعه تا فنجان.
• برجسته شدن نقش باریستاها و مهارت آن‌ها در عصاره‌گیری درست.
• یادآوری این‌که قهوه فقط «کافئین» نیست؛ فرهنگ، ارتباط و تجربه مشترک هم هست.
• فرصتی برای برندها و کافه‌ها تا روست‌ها و روش‌های خاص‌شان برای اسپرسو را معرفی کنند.

چطور روز جهانی اسپرسو را جشن بگیریم؟

اگر بخوای یه جور حرفه‌ای این روز را بگذرونی، می‌تونی این کارها را انجام بدهی:

• امتحان کردن اسپرسو خالص (Straight Shot) و چند ثانیه فقط روی طعم و عطر تمرکز کردن.
• مقایسه یک شات اسپرسو با:
  • آمریکانو
  • لاته
  • قهوه فیلتری
    تا فرق‌ها را با زبان خودت حس کنی.
• اگر ماشین اسپرسو در خانه داری، آسیاب قهوه را تنظیم کن، زمان شات را اندازه بگیر و سعی کن شات ایده‌آل خودت را بسازی.
• در کافه از باریستا بپرس:
  • چه دانه‌ای برای اسپرسو استفاده می‌کنند؟
  • روست قهوه‌شان متوسط است یا تیره؟
• یک پست یا استوری درباره اسپرسو و تجربه‌ات با هشتگ‌هایی مثل #Espresso #WorldEspressoDay #NationalEspressoDay منتشر کن.