داستان اهلیسازی اسبها نقطه عطفی در تاریخ بشر بود، اما چرا هرگز نتوانستیم گورخرها را مانند اسبها رام کنیم؟ با وجود شباهت ظاهری، گورخرها به دلیل طبیعت سرکش، واکنشهای دفاعی قوی و تکامل متفاوت، هرگز بهعنوان حیوانی اهلی برای سوارکاری یا حملونقل مناسب نشدند. در این مقاله، بر اساس گزارش فرادید در ۲۰ آبان ۱۴۰۴، دلایل علمی و تاریخی این ناکامی و تفاوتهای کلیدی اسب و گورخر را بررسی میکنیم.
اسبها: داستان یک اهلیسازی موفق
حدود ۴۰۰۰ سال پیش، انسانها در استپهای دریای سیاه (منطقه پونتوس-کاسپین) شروع به اهلی کردن اسبها کردند. برخلاف فرضیه کورگان که اهلیسازی را به فرهنگ بوتای در قزاقستان (۴۰۰۰ سال پیش از میلاد) نسبت میداد، مطالعات ژنومی اخیر (منتشرشده در Nature، ژوئن ۲۰۲۴) نشان میدهند که اسبهای اهلی مدرن (خط ژنتیکی DOM2) از یامنایا نبودند و اهلیسازی کمی دیرتر، در اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، رخ داده است.
ویلیام تیلور، استادیار باستانشناسی دانشگاه کلرادو بولدر، توضیح میدهد: «شواهد ژنتیکی نشان میدهند که کنترل انسان بر تولیدمثل اسبها پیش از گسترش سریع اسبها و ارابهها در اوراسیا آغاز شد.» اسبها به دلیل طبیعت آرام، رشد سریع و سازگاری با محیطهای متنوع، برای اهلی شدن مناسب بودند و به ابزاری کلیدی برای مهاجرت، تجارت و جنگ تبدیل شدند.
گورخرها: چرا اهلی نشدند؟
با وجود شباهت ظاهری گورخرها به اسبها، این دو گونه حدود ۴ تا ۴.۵ میلیون سال پیش از یک نیای مشترک جدا شدند و تکامل آنها در محیطهای متفاوت، سرنوشتشان را تغییر داد. کارول هال، مدرس علوم سواری دانشگاه ناتینگهام ترنت، میگوید:
- محیط آفریقا: گورخرها در زیستبومی پر از شکارچیان خطرناک مانند شیر، یوزپلنگ و کفتار تکامل یافتند. این شرایط آنها را به حیواناتی بسیار هوشیار، فراری و با واکنشهای دفاعی قوی تبدیل کرد.
- رفتار دفاعی: گورخرها لگدهایی دارند که میتواند فک یک شیر را بشکند و بهطور غریزی از انسانها دوری میکنند. این رفتار برخلاف اسبهای اوراسیا، که در محیطی امنتر زندگی میکردند، است.
- طبیعت سرکش: برخلاف حیوانات اهلیشدنی که رشد سریع، طبع آرام و رفتار دوستانه دارند، گورخرها پرخاشگر، ترسو و غیرقابلپیشبینی هستند.
تلاشهای ناکام برای اهلیسازی گورخرها
انسانها بارها سعی کردند گورخرها را اهلی کنند، اما موفقیت محدودی داشتند:
- در دوران استعمار هلندیها در آفریقای جنوبی، تلاشهایی برای رام کردن گورخرها انجام شد، اما آنها معمولاً از افسار فرار میکردند.
- موارد استثنایی مانند والتر روتشیلد در لندن (عصر ادواردی) که از گورخرها برای کشیدن کالسکه استفاده کرد، یا بیل ترنر که در دورست سوار گورخر شد، نشان میدهد که اهلی کردن گورخرهای خاص ممکن است، اما این موارد نادر و غیرعملی بودند.
چرا گورخرها برای سوارکاری مناسب نیستند؟
حتی اگر گورخرها اهلی شوند، ویژگیهای فیزیکی و رفتاری آنها محدودیتهایی ایجاد میکند:
- اندازه کوچک: گورخرها شبیه پونیهای امروزی هستند و برای حمل بارهای سنگین یا سوارکاری طولانی مناسب نیستند.
- ساختار بدن: برخلاف اسبهای مدرن که برای حمل وزن انسان پرورش داده شدهاند، گورخرها ستون فقراتی ضعیفتر دارند.
- رفتار غیرقابلکنترل: گورخرها به دلیل ترس طبیعی از انسان، حتی پس از آموزش، بهراحتی وحشتزده میشوند و از دستورات سرپیچی میکنند.
