ایران اکنون به مرحله‌ای تاریخی وارد شده است: دوره سالمندی. تازه‌ترین آمارها و هشدار کارشناسان نشان می‌دهند نسبت جمعیت سالمندان به حدی رسیده که دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت. این گذار جمعیتی، هم چالش است و هم فرصت — اگر درست برنامه‌ریزی شود.
چرا می‌گوییم «دوره سالمندی»؟
- طبق آخرین اعلام رسمی، سهم جمعیت سالمندان (۶۰ سال به بالا) در ایران به حدود ۱۴ ٪ رسیده است.
- این رشد سالمندی با سرعتی بسیار بالاتر از گذشته رخ می‌دهد: نرخ تغییر سن متوسط جامعه به‌قدری تند است که ایران در زمره کشورهایی قرار گرفته که «پیر شدن سریع» را تجربه می‌کنند.
- پژوهش‌های جمعیت‌شناسی پیش‌بینی می‌کنند تا میانه قرن (حدود سال ۱۴۳۰ شمسی / ۲۰۵۰ میلادی)، نزدیک به یک‌سوم جمعیت کشور ۶۰ ساله و بالاتر باشند؛ یعنی ساختار جمعیت به‌کلی تغییر خواهد کرد.
عوامل پشت پدیده سالمندی سریع
چند عامل اصلی این تغییر ساختار جمعیتی را توضیح می‌دهند:
- کاهش نرخ باروری در دهه‌های اخیر: تعداد فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته و جمعیت جوان با گذشت زمان کمتر می‌شود.
- افزایش امید به زندگی: با پیشرفت نظام سلامت، تعداد کسانی که سال‌ها زندگی می‌کنند بیشتر شده است ــ یعنی سالمندی طبیعی‌تر و عملی‌تر شده.
- رشد سریع گروه‌های میانسال (مثلاً نسل متولدین دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی) که طی ۱۵ تا ۲۵ سال آینده وارد گروه سنی سالمندان خواهند شد.
پیامدها و چالش‌های پیش‌رو
با افزایش سهم سالمندان، کشور با چند فشار عمده روبروست:
- افزایش تقاضا برای خدمات بهداشتی، درمانی، توانبخشی و مراقبتی
- فشار بر سازه‌های بازنشستگی، تأمین اجتماعی و سیستم پشتیبانی اجتماعی
- نیاز به تغییر زیرساخت‌های شهری و حمل و نقل برای سالمندان
- چالش در سکونت، مسکن و انزوای اجتماعی به‌خصوص برای سالمندان تنها یا زنان سرپرست خانوار
همچنین برخی متخصصان هشدار داده‌اند که اگر مدیریت نشود، سالمندی ممکن است به «بحران خاموش» تبدیل شود؛ بحرانی که سلامت، رفاه و پویایی اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سالمندی، فقط بحران نیست؛ فرصت هم هست
اگر با برنامه‌ریزی مناسب پیش برویم، سالمندی می‌تواند تبدیل به یک فرصت شود:
- سالمندان می‌توانند منبع تجربه، مهارت و خرد جمعی باشند — برای جامعه و خانواده.
- با حمایت مناسب، سالمندی فعال و محترمانه می‌تواند کیفیت زندگی را بالاتر ببرد.
- می‌توان با سرمایه‌گذاری بر بهداشت، توانبخشی و اشتغال سالمندان، «سرمایه انسانی» ارزشمندی ساخت.
چه باید کرد تا سالمندی تبدیل به فرصت شود
- جهش در زیرساخت‌های سلامت و توانبخشی: مراقبت‌های ویژه، خدمات در منزل، مراقبت از سالمندان تنها، مراکز سلامت روان و جسم
- تدوین سیاست‌های حمایت اجتماعی و رفاهی: بازنشستگی، امنیت مالی، تقویت بیمه و تأمین اجتماعی
- طراحی شهری دوستدار سالمند: حمل و نقل مناسب، فضای شهری دسترس‌پذیر، مسکن مناسب، حمایت از سالمندان در روستا و شهر
- آموزش و فرهنگ‌سازی برای سالمندان و جامعه: احترام به سالمندان، مشارکت آن‌ها در زندگی اجتماعی، فرصت‌های اشتغال یا داوطلبی
