جنگلهای هیرکانی یکی از گنجینههای طبیعی با قدمت بیش از ۲۵ میلیون سال هستند که از دوران پالئوژن (دوره سوم زمینشناسی) به جا ماندهاند و به عنوان یکی از قدیمیترین جنگلهای جهان شناخته میشوند. این جنگلها که از بخشهایی از ایران و جمهوری آذربایجان عبور میکنند، بهعنوان موزه طبیعی طبیعت شناخته شدهاند. جنگلهای هیرکانی در گذشته بیشتر نواحی معتدل شمالی کره زمین را پوشش میدادند، اما با تغییرات اقلیمی، به ویژه در دوران یخبندان، اندازه آنها کوچکتر شد. با این حال، پس از پایان دوران یخبندان، این جنگلها دوباره گسترش یافته و به شکل کنونی در مناطق شمالی ایران و جمهوری آذربایجان باقی ماندهاند.
جنگلهای هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو
در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۹۸، جنگلهای هیرکانی پس از درخواستهای جمهوری آذربایجان و ایران، بهطور مشترک در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند. این جنگلها که از جنگل فندقلو در استان اردبیل تا گلیداغ در استان گلستان ایران گسترش یافتهاند، اکنون جزو بیست و چهارمین میراث جهانی ایران محسوب میشوند و حفاظت از آنها به یکی از مهمترین دغدغههای زیستمحیطی در منطقه تبدیل شده است.
تنوع زیستی بینظیر جنگلهای هیرکانی
جنگلهای هیرکانی به عنوان یک پناهگاه زیستی برای انواع گونههای گیاهی و جانوری عمل میکنند. این جنگلها محل زندگی بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی و ۵۸ گونه پستاندار هستند که برخی از این گونهها بومی و منحصر بهفرد این منطقه هستند. جنگلهای هیرکانی همچنین نقش کلیدی در تنظیم جریان آب و حفظ خاک دارند. درختان این جنگلها از فرسایش خاک جلوگیری کرده و منابع آب را بهبود میبخشند، که این امر برای کشاورزی و زندگی مردم در این مناطق حیاتی است.
تهدیدات جنگلهای هیرکانی
در دهههای اخیر، جنگلهای هیرکانی با تهدیدات مختلفی مواجه شدهاند. تغییرات اقلیمی، قطع درختان بهطور غیرقانونی، ساختوسازهای ناپایدار و چرای بیرویه دام از جمله عواملی هستند که این جنگلها را تهدید میکنند. همچنین، آتشسوزیهای گسترده که در سالهای اخیر بخشهای زیادی از جنگلهای هیرکانی را درگیر کردهاند، تهدیدی جدی برای این اکوسیستمهای قدیمی محسوب میشوند.
آتشسوزیهای اخیر در جنگلهای هیرکانی
در سالهای اخیر، جنگلهای هیرکانی بهویژه در استانهای گلستان و مازندران با آتشسوزیهای وسیع روبرو شدهاند. در برخی از این آتشسوزیها، منشأ آتش احتمالاً انسانی بوده است. به گزارشها، آتشسوزیهای اخیر در مناطق جنگلی الیت چالوس و دیگر مناطق استانهای شمالی، موجب از بین رفتن بخشهای زیادی از پوشش گیاهی شده و تأثیرات جبرانناپذیری بر تنوع زیستی این جنگلها گذاشته است. آتشسوزیهای سطحی که در این جنگلها اتفاق میافتد، معمولاً به دلیل شرایط جوی خشک و بادهای گرم در فصل پاییز و زمستان رخ میدهند. همچنین، مناطق صعبالعبور و درختان شکسته و پراکنده این جنگلها، کار عملیات اطفای حریق را دشوارتر کردهاند.
۸۰ درصد آتشسوزی اخیر در جنگلهای هیرکانی تا به حال مهار شده است، اما نگرانیها در مورد تکرار آتشسوزیها همچنان باقی است. پدیدههای هواشناسی فون که باعث گرم شدن ناگهانی هوا و وزش بادهای گرم در ارتفاعات میشود، در شدت آتشسوزیها نقش مهمی دارند. به گفته مسئولان، گروههای مردمی و نیروهای امدادی در عملیات اطفای حریق مشارکت دارند و تلاشها برای مهار کامل آتش ادامه دارد.
امید به آینده جنگلهای هیرکانی
با توجه به تخریبهای گسترده و تهدیدات طبیعی و انسانی، حفاظت از جنگلهای هیرکانی نیازمند همکاریهای ملی و بینالمللی است. امیدواریم که با افزایش آگاهی عمومی، اجرای طرحهای حفاظتی و برنامهریزیهای مناسب، این جنگلهای باارزش برای نسلهای آینده حفظ شوند. تلاشهای جهانی و اقدامات پیشگیرانه، از جمله مقابله با آتشسوزیها و تخریبهای انسانی، میتواند به حفظ این گنجینه طبیعی کمک کند و باعث شود جنگلهای هیرکانی همچنان به عنوان یکی از قدیمیترین و مهمترین اکوسیستمهای جنگلی در جهان باقی بمانند.
